جاوشیر یکی از اصلی ترین ترکیبات داروهای تخصصی در طب سنتی

نویسندگان: مریم بنایی

تاریخ انتشار: خرداد 24 تعداد بازدید: 742 لینک کوتاه

در وهله اول برای حفظ سلامت یا برگرداندن بدن به صحت مزاج، اصلاح سته ضروریه اهمیت زیادی دارد و بسیاری از بیماریها و سوء مزاجها با رعایت کردن تدابیر خوردن و آشامیدن، خوابیدن، اعراض نفسانی و غیره بهبود مییابند. اما در شرایطی نیز شدت سوء مزاج و غلبة بیماری به گونه‌ای است که بدن به داروهای تخصصی نیاز دارد؛ بنابراین، با اینکه قوة مدبره و طبیعت بدن چندان با داروها مانوس نیستند اما طبیب باید ادویه های مختلف را به خوبی بشناسد تا به موقع از آنها را برای درمان بیماریها استفاده کند.

جاوشیر، مفرده دارویی است که در همة منابع علم شریف طب از آن یاد شده است. این مفرده مانند داروخانه ای تخصصی برای درمان بیماری‌های با منشأ سرد و مرطوب و بلغمانی عمل میکند.

در ادامه، برخی از مشخصات، خواص و کاربردهای این مفرده بیان می شود:

مشخصات ظاهری جاوشیر

طبیعت و مزاج جاوشیر در طب سنتی

شیوه استخراج جاوشیر در طب سنتی

خواص جاوشیر در طب سنتی

کاربردهای جاوشیر در داروهای ترکیبی طب سنتی

موارد منع مصرف جاوشیر در طب سنتی

مصلح جاوشیر در طب سنتی

نتیجه

منابع

مشخصات ظاهری جاوشیر

نام علمی این مفرده Opoponax Chironium Koch است که در فارسی به آن "جواشیر، کوشیز، جاحوشی، لاور شیر، گاوشیر" و در یونانی" أرکاکفش" نیز گفته می شود. جاوشیر صمغ گیاهی چند ساله و علفی با ارتفاع ساقه حدود یک متر از خانواده Umbellifarae است. برگهای سبز این گیاه شبیه برگ انجیر، بسیار زبر و معطر است. رنگ گلهای این گیاه، زرد و تخم آن مثل تخم انیسون سیاه است. جاوشیر مادهای صمغی سقزی شکل شبیه انغوزه و بدبو است که از ریشة گیاه مذکور به دست میآید. پس از تیغ زدن و ایجاد خراش در ریشه گیاه، شیرهای خارج میشود که به تدریج سفت شده و به لحاظ خاصیت ضعیفتر از انغوزه است. به این شیره، صمغ جاوشیر گفته میشود. جاوشیر در ظاهر سرخ تیره و باطن آن سفید است.

از ساقة این گیاه هم میتوان جاوشیر استخراج کرد اما صمغ ریشة جاوشیر کیفیت بالاتری دارد. در گیاه جاوشیر یک اسانس روغنی وجود دارد که از آن در عطرسازی استفاده میشود.

طبیعت و مزاج جاوشیر در طب سنتی
از نظر برخی حکما، مزاج جاوشیر گرم و خشک درجة سوم و به اعتقاد برخی دیگر گرم درجة سوم و خشک درجة دوم است.

شیوه استخراج جاوشیر در طب سنتی

بیخ درخت جاوشیر را هنگامی که ساقه درخت آن نمایان شد تیغ میزنند و می شکافند. سپس زیر آن را با برگ فرش میکنند (شرایطی فراهم میکنند تا شیرهای که خارج میشود را جمع آوری کنند). وقتی صمغ به مرور سفت و خشک شد آن را جمع آوری میکنند.

بهترین نوع جاوشیر در طب سنتی

بهترین نوع جاوشیر بوی تیز و رنگ زعفرانی دارد و هنگام آسیاب شدن ذرات آن سفید بوده، زبان را میگزد، به دست میچسبد و به راحتی در سرکه یا آب حل می شود.

درصورتیکه رنگ خشک شده جاوشیر زرد و محلول آن شیری رنگ باشد از نظر خاصیت و عملکرد ضعیف است. همچنین جاوشیر سیاه برای درمان، نیکو نیست.

بیشتر بخوانید:چند روش قطعی برای درمان سفیدی مو در طب سنتی

خواص دارویی جاوشیر در طب سنتی

جاوشیر به عنوان مفردهای جاذب دارای خواص زیر است:

تحلیل بادها در بدن و رفع انسدادها؛

تقویت اعصاب ضعیف؛

پاک کردن بدن از اخلاط لزج و هضم نیافته؛

مصلحی قوی برای بلغم سوخته شده به سودا و دافع امراض ناشی از بلغم سوخته؛

بادشکنی قوی و مفید برای درمان بیماریهای با منشأ ریح و امراض سرد و بلغمی به ویژه سردی و بلغم در اعصاب و دماغ مانند سردرد، فلج، لقوه، صرع و تشنج، امصبیان، رعشه و پارکینسون، نسیان و کابوس؛

مدر بودن؛

درمان سرفه های بلغمی و عفونت ریه، آب آوردگی ریه و انواع اختلالات و مشکلات ریوی با منشأ سرد و مرطوب؛

قطع قاعدگی، اخراج جنین و زایمان آسان؛

خُرد کردن سنگ و مشکلات کلیه و رفع سموم؛

به عنوان سرمة چشم و برای امراض چشم ناشی از رطوبت و بلغم بالا؛

برای رفع التهاب رحم، انواع قولنج، بواسیر و ورمهای بواسیر، ناسور، شقاق مقعد، پارگی فتق در اثر ریح و بلغم؛

طِلا کردن عصارة جاوشیر (مالیدن آن بر عضو) جهت درمان ورم طحال؛

چکانیدن جوشانده جاوشیر در گوش جهت کری و امراض ناشی از ریح و بلغم در گوش؛

قراردادن جاوشیر در دندان خالی شده و یا مالیدن به دندان برای تسکین درد (البته نباید جاوشیرخورده شود)؛

رفع کوفتگی درد مفاصل و دردی که به واسطه صدمات ایجاد شده است، همچنین هنگام شکسته بندی استخوان، استفاده از جاوشیر بسیار نافع است.

بیشتر بخوانید:همه چیز درباره تشنج و ناگفته های آن در طب سنتی

معرفی برخی داروهای مرکب و تریاقات نافع با جاوشیر

ضماد جاوشیر آسیاب شده با روغن زیتون برای کاهش درد مفاصل، سیاتیک و نقرس مفید است.

جوشاندن جاوشیر با روغن زیتون به گونه‌ای که قوام یابد که به عنوان مرهمی جهت درمان جای گزیدن سگ هار مفید است.

جاوشیر+ اوشق+سکبینج آسیاب شده با انجیری که در سرکه خیسانده و کوبیده شده ترکیب شود. این ضماد برای ورم طحال و پارگی فتق مفید است.

نوشیدن ترکیبی از جوشاندة جاوشیر، قنه و مُر به اندازه مساوی و نصف آن به کرفس و رازیانه برای زایمان آسان بسیار موثر است.

جاوشیر را در آب و عسل حل کرده و به عنوان آب زن از آن استفاده شود و یا به صورت فتیله وارد رحم شود. این ترکیب برای قطع قاعدگی، اخراج جنین مرده و همچنین هنگام دشواری زایمان نافع است.

جاوشیر+ مُر+قنه را می‌توان به صورت شیاف تهیه و برای تسهیل درد زایمان سخت استفاده کرد.

جاوشیر+آب زنجبیل+فلفل+عاقرقرحا+ جند بیدستر+ شنبلیله و عسل را میتوان به عنوان معجونی برای درمان امراضی از جمله: مالیخولیا، افسردگی، عوارض سکته و فلج استفاده کرد.

جاوشیر+ شکم حنظل+ جند بیدستر و فرفیون در درمان بیماریهای فلج و سایر امراض صعب العلاج در اثر سردی و بلغم بسیار عجیب و نافع است.

سعوط جاوشیر (از طریق بینی پودری را بالا کشیدن) به همراه سداب، کندش و مر در امراض سرد و بلغمی دماغ مفید است.

جوشانده جاوشیر به همراه جند بیدستر و برنجاسف می‌تواند یک آبزن نافع برای درمان درد رحم باشد.

جوشانده جاوشیر و مرزنجوش برای افرادی مفید است که دچار رعشه بر اثر کثرت جماع میشوند.

جاوشیر+ تخم کرفس+ تخم شوید+ حب البلسان+ عسل معجونی برای نیش حشرات و دفع سموم نافع است.

برای افرادی که مشکل قطع قاعدگی دارند، مخلوط پودر جاوشیر با عسل به صورت شیاف مفید است.

جاوشیر+ سکبینج+ مقل ازرق+ بوره ارمنی+ اوشق+ سورنجان+ زنجبیل+ شقاقل+ شحم حنظل+ تخم کرفس+ رازیانه+ انیسون+ نمک هندی+ انزروت+ جند بیدستر+ زرنباد+ قسط+ سداب را میتوان به صورت خشک آسیا کرده و با جوشانده آب سداب مخلوط کرد. این ترکیب به صورت شیاف برای تسکین درد مقعد و بواسیر و ورم بواسیر مفید است.

ترکیب جاوشیر با سایر ادویه های جاذب مانند: اوشق+زفت+حلتیت با روغن گل سرخ و عسل ضماد نافعی برای خارج کردن شی فرو رفته در پوست است.

مصلح جاوشیر در طب سنتی

مصلح جاوشیر، مرماهور است.

بیشتر بخوانید:ساده ترین راهکارهای درمان سده کبد در طب سنتی

میزان مصرف جاوشیر

قدر شربت جاوشیر در طب سنتی یک مثقال است.

بدل و جایگزین جاوشیر در طب سنتی

شیره انجیر، اوشق و زفت تازه، جایگزین جاوشیر هستند.

ملاحظات مصرف جاوشیر در طب سنتی

جاوشیر برای افراد گرم مزاج و همچنین افرادی که اعصاب سالم و قوی دارند مضر است. به همین دلیل در منابع علم شریف طب، جاوشیر را مضعف اعصاب صحیح معرفی کردهاند.

نتیجه

جاوشیر در طب سنتی صمغی با خاصیت تریاقیت، جهت درمان امراض حاصل از سوء مزاج سرد، مرطوب و بلغمی کاربرد دارد. جاوشیر به عنوان یکی از اصلیترین مفردات در داروهای مرکب در همه منابع علم طب شریف مطرح است و به دلیل مزاج گرم و خشکی که دارد برای افراد گرم مزاج مضر است. مصلح آن مرماهور است و چون یک تریاق است؛ حتماً باید با نظر طبیب تجویز و مصرف شود.

منابع

۱- ابن الیاس شیرازی،منصوربن محمد (1382ه.ش)، تشریح الابدان، تهران، دانشگاه علوم پزشکی.

۲-ابن سینا، حسین بن عبدلله (1426ه.ق)، القانون فی الطب، بیروت، دار احیا تراث العربی.

۳-ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد(1383ه.ش)، الصیدنه فی الطب، تهران،فرهنگستان ادب.

۴-رجایی، الناز و هاجر شکرچی زاده (1398)، «بررسی خصوصیات فیزیکی و مکانیکی فیلم زیست تخریب پذیرتهیه شده از صمغ جاوشیر» ، مجله علوم و صنایع غذای.شماره 91.دورة 16.

۵-ثابت بن قره (1419ه.ق)، الذخیره فی علم الطب،بیروت،دارالکتب العلمیه.

۶-جرجانی، اسماعیل بن حسن(1369ه.ش)، خفی علایی،تهران، اطلاعات.

۷-جرجانی، اسماعیل بن حسن (1381ه.ش)،یادگار در دانش پزشکی و دارو سازی.تهران، دانشگاه تهران.

۸-جرجانی، اسماعیل بن حسن(1391ه.ش)، ذخیره خوازمشاهی، قم،احیا طب طبیعی.

۹-حکیم مومن، سید محمد مومن زمان(1390ه.ش)، تحفه المومنین، قم، احیا طب طبیعی.

۱۰-حسین شفایی،مظفربن محمد (1383ه.ش) قرابادین، تهران، علوم پزشکی ایران.

۱۱-رازی، محمدبن زکریا (1422ه.ق)، الحاوی فی الطب، بیروت، دار احیا تراث العربی.

۱۲-رازی، محمدبن زکریا (1383ه.ش)، الابدال المستعمله فی الطب و العلاج، تهران،دانشگاه علوم پزشکی ایران.

۱۳-رازی،محمدبن زکریا (1419ه.ق)من لا یحضره الطبیب.قاهره.دار رکابی النشر

۱۴-رازی، محمدبن زکریا (1408ه.ق)، المنصوری فی الطب کویت، المنظمه العربیه التربیه و الثقافه و العلوم.

۱۵-عقیلی علوی شیرازی، سید محمد حسین بن محمد هادی (1260ه.ق)، مخزن الادویه،کلکته،هندوستان.

۱۶-مجوسی، علی بن عباس (1387هش)، کامل الصناعیه الطبیه،قم،احیا طب طبیعی.