تدابیر خاص درمان سوء مزاج دم از دیدگاه طب سنتی
تدابیر غلبه ی دم ( سوء مزاج گرم
و تر ) در طب سنتی
دم (خون) یکی دیگر از اخلاط چهارگانه بدن است و مزاج دم، گرم و مرطوب است. حقیقتاً معنی سوء مزاج چیست؟ آیا با واژه سوء مزاج گرم و تر یا غلبه خلط دم آشنایی دارید؟ آیا مزاج با سوء مزاج فرق دارد؟ چگونه میتوانیم بفهمیم دچار سوء مزاج شده ایم؟ آیا اگر خواب سنگین و طولانی، سنگینی پشت چشم، سنگینی سر، خارش محل فصد و حجامت، عطش زیاد، حساسیت، سرگیجه، فشار خون و... را داشته باشیم نشانه سوء مزاج است؟ برای پاسخ به سوالات ، با ما همراه باشید.
مزاج و سوء مزاج چیست؟
برای شناخت سوء مزاج و درمان آن، ابتدا باید مزاج را بشناسیم و برای تعریف مزاج، باید بدانیم که ساختار وجود آدمی دارای دو بخش است؛ یکی بخش اخلاط و عناصر تشکیل دهنده بدن و یک بخش ساختار روانی و روحی، که قطعاً تاثیر متقابل بر روی هم دارد. بخش ارکان که شامل آب، خاک، آتش و هوا که تشکیل دهنده جسم هستند و اخلاط بلغم، دم، سودا و صفرا که اعضای بدن را به وجود می‌آورند؛ حالا از ترکیب این ارکان با یکدیگر مزاج ایجاد می شود. لذا بسته به میزان ترکیب هر رکن مزاج متفاوتی حاصل می گردد و باید بدانیم که در صورت متعادل بودن میزان اخلاط در بدن، اعضا در سلامتی بسر میبرند. مزاج به سه دسته مفرد، مرکب و معتدل تقسیم میشود. مزاج مفرد شامل مزاج گرم، سرد، تر و خشک است و مزاج مرکب شامل مزاج گرم و تر، گرم و خشک ،سرد و تر و سرد و خشک می‌باشد.
سوء مزاج چیست؟
عواملی خارجی یا داخلی وجود دارند که در ساختار اخلاط و مزاج ما دخالت می کنند و موجب نگهداری سلامت ما و یا موجب از بین رفتن سلامت ما می شوند که این عوامل اسباب ضروریه هستند که شامل غذا و نوشیدنی ها، هوا،احتباس و دفع، خواب و بیداری، حرکت و سکون و نهایتاً اعراض نفسانی می شود. لذا وقتی بیماری در سطح جسم رخ می دهد، به این معنا است که اختلالی در اخلاط ایجاد شده، یعنی عدم انسجام در اخلاط می باشد، به عبارتی دیگر، یا اخلاطی فاسد شده اند یا بیشتر و یا کمتر از حد اعتدال تولید می شوند.
اکثر بیماری‌های اکتسابی به دنبال غلبه یکی از اخلاط است که به آن «سوء مزاج» می‌گوییم؛ یعنی تغییری در ماده ایجادشده است و یکی از اخلاط افزایش پیداکرده است. بنابراین سوء مزاج یا برهم خوردن تعادل اخلاطی در بدن آدمی منجر به بیماری‌هایی میشود که لزوماً نشئت‌گرفته از وراثت فرد نیستند، بلکه غالباً عوامل محیطی منجر به سوء مزاج می شوند؛ چون تغییر بر تعادل اخلاطی مؤثر است. وقتی غلبه اخلاط صورت می گیرد به این معناست که غلبه یک خلط بر خلط دیگر در بدن ایجاد شده است که به نامهای غلبه خلط دم، غلبه خلط بلغم، غلبه صفرا و غلبه خلط سودا در بدن بوجود می آیند.
خلط دم چیست و چگونه بوجود می آید؟ چه افرادی این خلط را دارا هستند؟
برای پاسخ به این سوال ابتدا شما را با مزاج گرم و تر و خلط دم آشنا میکنیم .
مزاج گرم و تر چیست؟
هر مزاجی دارای علایم و خصوصیات خاص خود می باشد، مزاج گرم و تر نیز دارای علایم و خصوصیات خاصی است، از جمله افرادی که دارای این مزاج هستند، معمولا افراد دارای هیکل درشت، بدن عضلانی، پوستی سرخ و سفید، موهای پرپشت، نبض پر و قوی و خواب خوب هستند و همچنین تحمل بی خوابی را نیز دارند، پوست آنها گرم، مرطوب و نرم است، نه گرمایی هستند و نه سرمایی، اما به نسبت تحمل سرما برایشان راحت‌تر است، میل به شیرینی و ترشی دارند، همه نوع غذا را می توانند بخورند، انسان هایی شجاع، جسور، با اعتماد به نفس بالا، معمولا مدیر و رهبر یک گروه، خوش اخلاق، صمیمی، خوش رو و آرام هستند. اما اگر عصبانی بشوند، رفتارهای مخاطره آمیز از خود نشان می‌دهند. معمولا اهل ریسک هستند، ولی اکثر آنها بی نظم هستند. هوش و حافظه بالایی دارند. سریع و پر انرژی و توان جنسی بالایی دارند، و استعداد ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی و فشارخون در آنها بالا است، عروق روی دستها برجسته، نبض آنها پر و قوی می‌باشد. از نظر مزاج فصلی، فصل بهار مربوط به آنهاست و بدلیل تشدید مزاج، در این فصل حال و هوای خوبی ندارند. رده سنی ۰ تا ۳۰ سالگی مربوط به مزاج گرم و ترمیباشد.
نشانه ها و علائم غلبه دم
قرمزی صورت
بهترین محل تشخیص غلبه خون، پشت چشم است که اگر قرمز باشد، نشانه پرخونی است و اگر سفید و صورتی باشد، نشانه کم خونی است.
سرخی صورت هنگام بیماری، یکی از علائم غلبه دم است؛ البته زمانیکه شخص بیمار باشد. افرادی که صورتشان زرد و گچی رنگ می شود، صفرا دارند.
كان إذا اغت إنسان من أهل الدار قال انظروا في وجهه فإن قالوا أصفر قال هو من المميزة الصفراء فيأمر بماء فشقی
هنگامی که انسانی از اهلت بیمار شود، نگاه به صورتش کنید، اگر زرد بود بیماری از صفرا است، پس به او آب نوشانید.
افرادی هستند که صورت سرخی دارند ولی اصلا خون ندارند بنابراین سرخی صورت درحالت سلامتی بیماری نیست اما در حالت بیماری علامت است.
خارش بدن
علامت دوم خارش بدن است. بنابراین سرخی صورت بخصوص اگر درکنار آن خارش باشد علامت غلبه دم است. البته خارش در شخص غیر بیمار هم ممکن است بوجود بیاید. نوعا علامت های دیگر نوع بیماری را مشخص می کنند.
علامت های مهم دیگر
- جوش و دمل
- احساس خواب آلودگی
- خمیازه کشیدن زیاد پشت سرهم
- احساس سنگینی در بدن
- سرگیجه
- احساس بی حسی در اندام های بدن
- احساس راه رفتن حشره در بدن
- خواب رفتن دست و پا: نشانه غلبه خون یا نشانه خون است.
- فصل بهار: چون گرم و مرطوب است، فصل غلبه خون است.
خصوصیات اخلاقی غلبه دم
زن ها را دوست دارند.
میل به لذت ها دارند.
میل زیاد به ارتکاب حرام و شهوات دارند.
اگر بیشتر از دو نشانه را داشته باشد، معلول غلبه خون است.
درمان غلبه خون در طب سنتی
غلبه خون باعث انواع بیماری ها می شود و یک چهارم بیماری ها معلول غلبه خون است و به کسانی که مزاج دم دارند، دموی مزاج می گویند.
غلبه خون چند معنا دارد:
الف: زیادی خون
ب: کدورت، آلودگی و غلظت خون
غذاهایی با مزاج گرم و تر ( مولدات خلط دم ) :
گوشت ها و خوراکی هایی با مزاج گرم و تر، مانند: گوشت گوسفند، بوقلمون، جگر، اردک، ماکارونی، کیک، بیسکویت، گوشت شترمرغ
ادویه ها و خوراکی‌هایی مانند: زیتون، زنجبیل، پیاز، سیر، خرما، بادام، پسته، موز، انگور، گندم، روغن زیتون، آفتابگردان
طعم دهنده هایی مانند: طعم دهنده های شوری و شیرینی، عصاره انبه، آبگرم، عسل، شکر دارای مزاج گرم و تر هستند. افراد دارای سو مزاج دم باید این موارد را با تدبیر پزشک مصرف کنند.
رژیم غذایی مناسب برای مزاج گرم و تر از منظر طب سنتی
رژیم غذایی سرد و خشک مناسب این افراد می باشد. چنین افرادی برای اینکه دارای غلبه مزاج نشوند باید غذای خود را در حد اعتدال قرار دهند و از افراط و تفریط در مواد غذایی گرم و تر پرهیز کنند.
درمان های غلبه خون در طب سنتی شامل
بعد از تدابیر پیشگیری کننده و رعایت رژیم غذایی میتوان از تدابیر خاص هم استفاده کرد که در این قسمت به چند نمونه از آنها اشاره میکنیم.
حجامت:
پیامبر(ص) فرمودند: بهترین دارو حجامت، سیاه دانه و قسط است
همچنین در روایت دیگری آمده است که پیامبر (ص) فرمودند: اگر در چیزی از جمله چیزهایی که مردم خود را با آن درمان می کنند، خیری باشد در همان تیغ حجامت است
با وجود شیوه های نوین ، مانند لیزر درمانی، پرتو درمانی، و شیمی درمانی، باز هم به روش های درمانی در طب سنتی نیاز هست، چرا که درمان های نوین، عوارض زیادی دارد.
در روایت دیگری آمده است که پیامبر ص به هیچ بیماری مبتلا نمیشد مگر اینکه پناهگاهش، حجامت بود.
خوردن کاهو:
امام صادق (ع) می فرمایند: بر شما باد کاهو که خون را صاف می کند
از فرمایش امام(ع) به راحتی در می یابیم که کاهو آن جنبه از مشکل غلبه خون را که مربوط به کدورت خون می باشد، برطرف می کند.
بنابراین کاهو باعث صاف شدن خون می شود. علاوه بر این کاهو مدر نیز هست و موجب دفع آلودگی ها و کدورت های موجود در خون از طریق ادرار می گردد.
خوردن برگ چغندر:
امروزه، مردم ریشه چغندر که خوردنش در روایات نهی شده است، می خورند؛ ولى برگ آن را که روایات تاکید زیادی بر خوردن آن دارد، دور می ریزند، در حال حاضر این برگ چغندر، آنقدر بی ارزش شده است که برای فاسد نشدن میوه ها ان را روی میوه ها میریزند!
در روایات خوردن برگ چغندر بسیار سفارش شده است.
امام رضا (ع) می فرمایند:
«از برگ چغندر استفاده کنید، زیرا روی ساحل بهشت می روید. برگ چغندر، درمان هر دردی است، عصب را تقویت می کند، گرمی و هیجان خون را خاموش می کند، و استخوان را درشت می کند.»
« به بیمارانتان برگ چغندر بدهید، زیرا در آن درمان است، هیچ عوارضی ندارد و خواب بیمار را آرام می کند؛
ولى از ریشه آن بپرهیزید، زیرا سبب هيجان سودا مي شود
سویق عدس:
جناب کلینی از امام صادق (ع) نقل کرده اند که: اگر یکی از خادمان و یا اطرافیان ایشان مبتلا به غلیان و هیجان خون می شدند؛ آنگاه امام (ع) به او
فرمود که سويق عدس مصرف کند که هیجان خون را تسکین می دهد و حرارت خون را خاموش می کند.
مواردی دیگر مانند:
خوردن انار دی
شستن بدن با آب سرد (غسل کردن)
دعای مخصوص خون سوخته
امام صادق (ع) فرمودند: دمل ها و زخمها به سبب خون سوخته ای است که صاحبش آن را در موقع خودش خارج نمی کند
(به وسیله حجامت یا فصد) هر که خون سوخته بر او غالب شود، زمانی که به محل خوابش رفت، این دعا را بخواند
((اعوذ بوجه الله العظيم و كلماته التامات التي لا يجاوزهن بر و لا فاجر من شر كل ذي شر؛ وقتی این دعا را بخواند، هیچ چیزی از طرف ارواح او را اذیت نمی کند و به اذن خداوند خوب خواهد شد.))
سخن پایانی
در این مقاله درباره مزاج و سوءمزاج دم و تدابیر غلبه دم مطالبی را بیان داشتیم که امیداوریم مفید و کاربردی باشد.
..........................................................................
منابع : کتاب مزاج شناسی دکتر مسعود بلاغت نیا / کتاب مروری بر کلیات طب سنتی دکتر ناصری/ دوره مزاج شناسی کاربردی و مفردات استاد یوسفی.قرآن کریم .
تهیه شده توسط:
خانم عسگری و کریمی عضوتحریریه آموزش صدای حکیم و دستیار استاد یوسفی
