مهم‌ترین عوامل اختلال هضم در طب سنتی
مقدمه
یکی از مباحثی که در طب سنتی نگاه ویژه‌ای به آن شده،
فرایند هضم و اختلالات مربوط به هضم است. به اعتقاد حکما، سوء هضم عامل بسیاری از
بیماری‌ها از جمله سردرد، ترشحات پشت حلق و بیماری‌های پوستی است و بر عملکرد دماغ
تاثیر منفی می‌گذارد.
آمارها نشان می‌دهد حدود ۴۰ درصد افراد، مبتلا به درجه‌ای
از اختلال هضم هستند که در بیش از ۶۰ درصد از آن‌ها سوء هاضمه، عملکردی است. به
عبارت دیگر در بررسی‌های تشخیصی، علت این مشکل در بیشتر موارد، ناهنجاری‌های عضوی و
وجود زخم نیست.
نشانه‌های اختلال هضم عملکردی شامل دردهای ناحیه شکم، احساس
سیری زودرس بعد از شروع غذا، احساس پری معده، نفخ و تهوع می‌باشد.هر چند این
بیماری منجر به مرگ نمی‌شود اما باعث استرس و اضطراب، اختلال در خوردن و آشامیدن، کاهش
سطح انرژی و نشاط می‌شود و بر کیفیت زندگی بیماران تاثیر می‌گذارد.
از سویی دیگر به دلیل همپوشانی علائم سوء هاضمه عملکردی و
بیماری‌هایی مانند سندروم روده تحریک‌پذیر، زخم‌های پپتیک، برگشت غذا به مری،
سرطان معده و مری و همچنین اضطراب و افسردگی، هزینه‌های بسیاری برای تشخیص و
درمان به افراد تحمیل می‌شود.
فهرست مطالب:
انواع اختلالات مربوط به هضم
عوامل اختلال هضم
سبک
زندگی و اختلال هضم
عوامل
درونی اختلال هضم
عوامل
دیگر اختلال هضم
علائم هشدار دهنده
راهکارهای درمان اختلال هضم
کلام آخر
منابع
بیشتر بخوانید: آداب غذا خوردن در طب سنتی
انواع اختلالات مربوط به هضم
در متون طب سنتی اختلال هضم به صورت یک طیف درنظر گرفته می‌شود.
حالت خفیف آن را ضعف هضم نامیده‌اند. در این اختلال غذا در
معده دیر هضم می‌شود و علائم شایع آن، احساس کشیدگی و سنگینی در معده است.
حالت متوسط آن، سوء هضم یا فساد هضم نامیده می‌شود. در این
مرحله، عمل هضم به صورت کامل پایان نمی‌پذیرد و به همین دلیل، اندام‌ها نمی‌توانند
مواد مورد نیاز خود را جذب کنند. این امر به مرور منجر به بروز بیماری‌هایی مانند
بیماری‌های کبدی، پوستی و سرطان می‌شود. علائم آن شامل: احساس سنگینی در معده،
سوزش معده، حالت تهوع، نفخ، صداهای شکمی، آروغ با بوی نامطبوع و مدفوع با قوام
غیرطبیعی است.
حالت شدید این طیف بطلان یا خرابی هضم است. در این مرحله از
بیماری، دستگاه گوارش با اختلال شدید همراه است و غذا خیلی ناقص هضم می‌شود یا
اصلا هضم نمی‌شود به همیل دلیل حالت لینت و اسهال شدید ایجاد می‌کند.
عوامل اختلال هضم
هر عاملی که عمل هضم را تحت تاثیر قرار دهد می‌تواند منجر به سوء هاضمه شود. در بیشتر موارد، اختلالات دستگاه گوارش به دلیل سبک زندگی ناسالم و عادات مخرب رخ می‌دهند. در ادامه، مهم‌ترین عوامل اختلال هضم مورد بررسی قرار می‌گیرد.
سبک زندگی و اختلال هضم
بیشتر بدانید: کاربردی‌ترین دوره مزاج شناسی
خوردن
و آشامیدن
·
غذا خوردن با سرعت بالا و خوب نجویدن غذا از مهم‌ترین عوامل ایجاد سوء هاضمه
است.
·
عدم توجه به گنجایش معده، قدرت هضم و تعداد وعده‌های غذایی مورد نیاز نیز در
اختلالات مربوط به هضم نقش دارند.
·
پرخوری، کم خوری و گرسنگی طولانی‌مدت، منجر به اختلال هضم می‌شوند.
·
مصرف زیاد و طولانی‌مدت غذاهای بی‌مزه باعث ضعف و سستی دهانه‌ی معده و کاهش
اشتها، غذاهای چرب موجب ضعف معده، غذاهای ترش باعث سوزش معده و غذاهای شیرین منجر
به کاهش اشتها و فساد غذا می‌شوند.
·
غذا خوردن در زمانی که اشتها وجود ندارد. البته برخی بیماری‌ها با کاهش و بعضی
دیگر با افزایش اشتها همراه هستند. در این مورد ملاک، تندرستی است.
·
میل کردن غذا در صورتی که هضم غذای قبلی تمام نشده باشد نیز منجر به فساد هضم
می‌شود. زیرا غذای قبلی به دلیل ورود غذای جدید مدت بیشتری در معده می‌ماند و فاسد
می‌شود و غذای دوم را نیز فاسد می‌کند.
·
تنوع غذایی در یک وعده، منجر به اختلال در عملکرد کبد و سوء هضم می‌شود. زیرا
مواد غذایی مختلف از نظر مدت زمان مورد نیاز برای هضم متفاوت هستند.
·
زیاده‌روی در مصرف سیر و پیاز به ویژه همراه با سرکه باعث خرابی دهانه‌ی معده
و ایجاد زخم معده و روده می‌شود.
·
استفاده بسیار از ادویه‌ها
·
نوشیدن مایعات بسیار در هنگام غذا خوردن و هچنین بلافاصله بعد از صرف غذا،
عملکرد معده را در فرایند هضم، مختل می‌کند و منجر به نفخ می‌شود.
·
مصرف زیاد یخ و نوشیدنی‌های گاز دار
·
نوشیدن آب بسیار سرد، نیم‌گرم و گرم
·
زیاده‌روی در مصرف نوشیدنی‌های دارای کافئین ماننده قهوه، نسکافه و چای
·
نوشیدن آب همراه با میوه‌های آبدار مانند خربزه، هلو و...
·
مصرف آب بسیار سرد در هنگام ورزش و فعالیت سنگین، حمام گرم و در حالت عصبانیت
شدید
·
نوشیدن آب در صبح ناشتا
خواب و
بیداری
·
اختلالات مربوط به خواب در بروز این
بیماری نقش دارند.
·
خواب نامناسب از نظر زمانی و مکانی
عملکرد معده و هضم را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
·
خواب در حالت گرسنگی و بلافاصله بعد
از غذا عمل هضم را مختل می‌کند.
حرکت و
سکون
·
فعالیت بدنی سنگین و ورزش شدید بعد از میل کردن غذا باعث ایجاد نفخ، ضعیف شدن
هضم، ترش کردن و انتشار غذای هضم نیافته در بدن می‌شود. البته پیاده‌روی آرام و
کوتاه بعد از صرف غذا می‌تواند به هضم بهتر آن کمک کند.
آب‌وهوا
·
هوای گرم و هوای آلوده باعث ضعف و سوء هضم می‌شود.
احتباس
و استفراغ
·
یبوست عامل بسیاری از بیماری‌ها از جمله اختلال هضم است.
·
فصد، حجامت و انواع استفراغات شدید دیگر، بدون تجویز و صلاح دید پزشک، می‌تواند
باعث ضعف معده، کاهش اشتها و سوء هضم شوند.
·
حمام بعد از میل کردن غذا و قبل از هضم آن موجب انتشار خلط خام در بدن می‌شود.
به خصوص اگر حمام با آب سرد صورت گیرد.
اعراض
نفسانی
· میل کردن غذا در شرایط روحی نامساعد مانند افسردگی، استرس و اضطراب، غم و اندوه، خشم، ترس و شادی بسیار، منجر به سستی معده و کاهش حرکت روده‌ای می‌شود و درنتیجه هضم غذا به درستی انجام نمی‌گیرد.
بیشتر بخوانید: نقش اعراض نفسانی بر سلامت در طب سنتی
عوامل درونی اختلال هضم
·
برخی بیماری‌ها موجب سوء هاضمه می‌شوند مانند دیابت، بیماری‌های تیروئید و
مشکلات قلبی
·
انواع سوء مزاج‌های ساده و با ماده در معده رابطه‌ی مستقیمی با ضعف و اختلال
در هضم دارند.
-علائم
سوء مزاج گرم معده: کمی اشتها،
آروغ دردناک، تشنگی و خشکی دهان
تدابیر: استفاده از شربت انار، شربت لیمو، رب
آلوچه، رب انار، رب به، رب سیب، آش انار، آش
زرشک، آش تمبر هندی، آش غوره، زردک، نعنا و کرفس تازه
-علائم
سوء مزاج سرد معده: ضعف هضم، افزایش اشتها، دیر هضمی غذاها، ترش کردن و نفخ
تدابیر: مصرف گل‌قند، مربای زنجبیل، مربای گل
سرخ، مربای به، مربای سیب و هویج، مصرف نخوداب
همراه با دارچین و زیره، استفاده از گوشت‌های کبک و خروس و ماهیجه در غذاها، روغن‌مالی اطراف ناف در جهت عقربه‌های ساعت با
روغن مصطکی، سقز و گل سرخ
-علايم
سوء مزاج تر معده: کمی تشنگی،
افزایش بزاق و سرعت عبور غذا از معده به روده‌ها
تدابیر: پرهیز از غذا و میوه‌های تر
-علائم
سوء مزاج خشک معده: تشنگی، خشکی بسیار زبان، لاغری بدن
تدابیر: روغن‌مالی و پرهیز از غذاهای شور و
ترشی‌ها
-علائم
سوء مزاج مادی معده با ماده صفرا: تلخی دهان، حالت تهوع، کاهش اشتها، زردی ادرار و مدفوع
تدابیر: مشابه تدابیر سوء مزاج گرم و خشک معده
-علائم
سوء مزاج مادی معده با ماده سودا: افزایش اشتها، ضعف هضم، نفخ بسیار، سوزش و ترشی معده به خصوص
در حالت گرسنگی
تدابیر: استفاده از نخوداب، مصرف رب و مربای
به، مصرف ماءالجبن افتیمونی، پرهیز از مولدات
خلط سودا و غذاهای غلیظ
-علائم
سوء مزاج مادی معده با ماده بلغم: کاهش اشتها، حالت تهوع، تشنگی کم
تدابیر: مصرف گل‌قند عسلی، استفاده از چای
ایرانی و ختایی که خوب دم کشیده باشد، انجام ورزش
معتدل قبل از صرف غذا، استفاده از هل، دارچین، نعنا، زعفران، آویشن، مویز، مربای به و گوشت کبک و بلدرچین
·
ورم معده، زخم معده، صاف شدن پرزهای
معده، ضعف بافت معده، ضعف قوای معده، سستی و ضعف دهانه‌ی معده
·
وجود اختلال در اندام‌های دیگر مانند:
کبد، طحال، رحم، کلیه‌ها، ریه،و همچنین عواملی مانند ضعف حرارت غریزی، تجمع
اخلاط و امتلاء بدن
عوامل دیگر اختلال هضم
·
چاقی و افزایش شاخص توده‌ی بدنی
·
افزایش سن
·
مصرف برخی دارو‌ها مانند آسپرین، آنتی‌بیوتیک‌ها،
آهن، کورتون‌ها، داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی و...
· مصرف مشروبات الکلی و استعمال دخانیات
بیشتر بخوانید: خواص بادرنجبویه در طب سنتی
علائم هشدار دهنده
اگر همراه با اختلال هضم نشانه‌هایی مانند کاهش وزن قابل
توجه، استفراغ متناوب، خون ریزی گوارشی، کم خونی، سختی در عمل بلع و توده‌ی قابل
لمس وجود داشت، باید هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کرد.
راهکارهای درمان اختلال هضم
·
مهم‌ترین گام برای بهبود سوء هاضمه،
اصلاح سبک زندگی و عادات مخرب است.
·
منظم کردن برنامه غذایی و خواب
·
کاهش مصرف غذاهای سرخ شده و پر ادویه،
غذاهای نفاخ، مواد غذایی چرب و شیرین
·
پرهیز از مصرف نوشیدنی‌های گازدار
·
بهتر است از مصرف مواد غذایی حجیم در
یک وعده غذایی پرهیز شود و در عوض، تعداد وعده‌های غذایی را در طول روز با حجم کم
و چربی پایین، افزایش داد.
·
فراگیری روش‌های مدیریت و مقابله با
استرس و خشم
·
مصرف موادی که به تقویت معده و بهبود
عمل هضم کمک می‌کنند، مانند:
- مصرف انار شیرین همراه با هسته و بافت میانی آن، سیب، به،
انجیر، انگور وگلابی
- بادام کوهی، پسته، فندق، سنجد، زعفران، زیره سبز و سیاه،
ریحان، شوید و تخم گشنیز
- مصرف کمپوت سیب و به
- مربای بالنگ، بهارنارنج، سیب، به، هویج و گل سرخ
- شربت خاکشیر، به، گل سرخ، کاسنی، به‌لیمو
- استفاده از هل و عرق هل در دمنوش‌ها و سردنوش‌ها
- دمنوش بادرنجبویه، آویشن، نعنا، به‌لیمو، پونه و چای
ختایی
کلام آخر
در مقاله‌ای که ارائه شد،
به درمان اختلالات هضم در طب سنتی پرداختیم. اما با رعایت تدابیر طب سنتی برای
خوردن و آشامیدن، می‌توان از بسیاری از این اختلالات مصون ماند.
منابع
1.
بابائیان، محمود (۱۳۹۵). تبیین بیماری
ضعف هضم در طب سنتی ایران و بررسی تاثیر فراورده پونه بر بهبود علائم سوءهضم
عملکردی با غلبه احساس ناراحتی پس از غذا، دولتی-وزارت علوم، تحقیقات و
فناوری-دانشگاه شاهد- دانشکده پزشکی، دکترای تخصصی، صفحات ۳، ۱۳، ۳۰-۲۱، ۱۱۷، ۱۳۰،
۱۳۲، ۱۳۳، ۱۳۵، ۱۳۸، ۱۴۱، ۱۴۵-۱۴۳، ۱۵۶، ۱۵۸، ۱۶۱، ۲۰۸-۱۹۳، ۲۷۱، ۲۸۱، ۲۸۲، ۲۸۵،
۲۹۵-۲۹۰.
2.
حاجی‌شریف، احمد (۱۳۸۶). اسرار گیاهان
دارویی، تهران: انتشارات حافظ نوین، صفحات ۲۴۴، ۲۸۴، ۵۹۶ و ۹۳۲.
3.
حاجی‌شریف، احمد (۱۳۸۸). دائرة
المعارف گياه درمانى ايران، تهران: انتشارات حافظ نوین، صفحه ۴۳۷.
4.
مرادی، حسین، مینایی، محمدباقر،
میرصالحیان، علی‌اکبر، نیکبخت نصرآبادی، علیرضا، ناظم، اسماعیل (۱۳۹۱). تبیین
عوامل اختلال هضم از دیدگاه طب سنتی ایرانی، مجله طب سنتی اسلام و ایران، سال
سوم، شماره چهارم، زمستان ۱۳۹۱، صفحه ۳۸۳-۳۸۸.
5.
نورانی، مصطفی (۱۳۸۴). دائرة المعارف
بزرگ طب اسلامى، قم: انتشارات ارمغان یوسف، جلد ۱ صفحه ۳۵۹، جلد ۳ صفحه ۱۸۹، جلد ۵
صفحه ۲۴، جلد ۷ صفحه ۴۸۴ و جلد ۱۱ صفحه ۱۵۸.
6.
یوسفی، علی (۱۴۰۰). جزوه مزاج شناسی
کاربردی، تهران، ایران.
